tradycja i legenda, czyli na Pęksowym Brzyzku

Tatry mi się zamarzyły... 

No dobra, widok Tatr 😊 Z Krakowa naprawdę daleko nie jest, ale tzw. okoliczności wciąż nie sprzyjały, wreszcie jest, udało się! Najpierw Ząb, najwyżej w Polsce położona wieś, z której taaakie widoki (jak wyżej), a potem już Zakopane i cel właściwy, poza widokami, czyli Cmentarz na Pęksowym Brzyzku i Krupówki;
 tak, tak, wiem, jak to brzmi, ale taki był zamysł i już:)

Zatem - Cmentarz, zwany Starym, założony w 1851 roku, a od 1931 roku zabytkowy i dla Zasłużonych,  co znaczy, że
"każdy pochówek wymagał od tej pory zgody konserwatora zabytków, a na cmentarzu chowano już tylko ludzi wybitnych i zasłużonych dla Zakopanego, Tatr i Podhala."

Cytuję dalej za wikipedia.pl:
"Prawie wszystkie nagrobki są niepowtarzalnymi dziełami sztuki: kapliczkami, góralskimi krzyżami, rzeźbionymi w motywy podhalańskie, malowanymi na szkle lub wykonanymi w drewnie, metalu lub kamieniu. Wiele z nich powstało w pracowni Władysława Hasiora (gdy jeszcze uczył w Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem), m.in. rzeźby na grobie Marii Witkiewiczowej, Józefa Fedorowicza „Pimka”, Antoniego Rząsy, Wandy Widigierowej. Na cmentarzu są rodzinne nagrobki rodów góralskich - Gąsieniców, Walczaków, Pęksów i in."

Źródła podają, że grobów jest 500, z czego połowa osób zasłużonych; gdzieś przeczytałam, że pierwszym, który zażyczył sobie pochówku na tym, a nie innym cmentarzu, był Tytus Chałubiński, lekarz, przyrodnik, miłośnik Zakopanego i Tatr, współtwórca Towarzystwa Tatrzańskiego, prekursor leczenia klimatycznego w Polsce. Nawiasem mówiąc, to jeden z niewielu 'typowych' grobów tutaj, wielkością ustępujący chyba jedynie nagrobkowi ks. Stolarczyka, pierwszego proboszcza zakopiańskiego, taternika, założyciela cmentarza, też współtwórcy TT.

Niemal vis a vis znajdują się groby Pęksów, czyli fundatora ziemi pod cmentarz, Jana i jego rodziny.

Zaraz obok - choć to niewłaściwe określenie, bo cmentarz jest tak mały, że wszystko tu jest 'obok' - zatem obok są groby Heleny Marusarzównej i Bronisława Czecha, legend zakopiańskich.

Ona, to siedmiokrotna mistrzyni Polski w konkurencjach alpejskich, uczestniczka ruchu oporu, kurierka tatrzańska. Schwytana w 1940 r. na granicy, torturowana przez Gestapo, została rozstrzelana pod Tarnowem; w 1958 r. ekshumowano jej szczątki i pochowano uroczyście na Cmentarzu na Pęksowym Brzyzku.

On - 24-krotny mistrz Polski w konkurencjach narciarskich, trzykrotny olimpijczyk, też taternik, ratownik górski, instruktor, etc;. Grób jest, co istotne, symboliczny, bo Czech zmarł w obozie Auschwitz, w czerwcu 1944.

Grobów-symboli jest tu zresztą więcej, jak np. ten  Macieja Berbeki, czy Witkacego;

pierwszy z nich zaginął na zboczach Broad Peak,

drugi zmarł śmiercią samobójczą na Polesiu - prawdopodobnie, bo mitów na ten temat narosło sporo, a ciała Witkacego nigdy nie znaleziono. Na płycie zakopiańskiego nagrobka można przeczytać:
"Tu spoczywa Maria Witkiewiczowa, matka St.Ignacego Witkiewicza Witkacego, pochowanego w Jeziorach na Polesiu. W przekonaniu, że prochy jego tu spoczywać powinny - wspólny nagrobek matce i synowi postawili przyjaciele".

Grób Witkiewicza-ojca też znajduje się tutaj, ale po drugiej stronie alejki, nieco schowany za grobem Władysława Orkana. Obok stylowy krzyż na skromnym nagrobku legendarnego gawędziarza zakopiańskiego, Jana Krzeptowskiego, Sabały.

Stylowy krzyż, już nie drewniany, stoi na symbolicznym grobie Bronisława Piłsudskiego, brata Marszałka,  polskiego etnografa, który zasłynął jako znawca kultury i języka Ajnów, plemienia na Sachalinie, gdzie Piłsudski przebywał, początkowo na zesłaniu, potem już dobrowolnie i jako mąż jednej z przedstawicielek plemienia - ich potomkowie mieszkają obecnie w Japonii. Piłsudski wrócił do Polski w 1906 roku, jakiś czas mieszkał i prowadził badania w Zakopanem, po czym wyjechał do Paryża i tam zginął, prawdopodobnie śmiercią samobójczą, utopiwszy się w Sekwanie; tam też, na cmentarzu pod Paryżem, został pochowany.

Całkiem niesymboliczny, a bardzo zakopiański jest nagrobek Kornela Makuszyńskiego - z jednej strony i jego żony Janiny, z domu Gluzińskiej, z drugiej.

W zupełnie niezakopiańskim stylu prezentuje się grób Władysława Hasiora z rzeźbą autorstwa Karola Gąsienicy-Szostaka; co ciekawe, jest to drugi pomnik, efekt konkursu z 2000 roku, na miejscu pierwszego, postawionego zaraz po śmierci artysty, autorstwa Władysława Pawlika.
 Dlaczego? nie znalazłam informacji.

Zdecydowanie zakopiański w stylu jest natomiast nagrobek Antoniego Kenara,  wieloletniego dyrektora, obecnie patrona Zespołu Szkół Plastycznych, nauczyciela i mistrza Hasiora,

podobnie jak i  krzyż na grobie Karola Stryjeńskiego, którego z kolei Antoni Kenar był uczniem, jeszcze kiedy szkoła nazywała się Państwową Szkołą Przemysłu Drzewnego.

Tablicą na murze upamiętniony został Mieczysław Karłowicz, pochowany na Powązkach kompozytor i dyrygent, też publicysta, fotografik, taternik i jeden z pionierów narciarstwa; zginął przysypany lawiną u stóp Małego Kościelca.

Swoją tablicę ma też Karol Szymanowski,
"kompozytor, urodzony na Ukrainie, zmarł w Szwajcarii, pochowany w panteonie narodowym na Skałce, Karol z Atmy".

..........

No i w ten oto sposób odbyliśmy, Proszę Państwa, całkiem niezłą, choć skróconą, lekcję nie tylko historii...

Ciąg dalszy, nastąpi, jeśli nie zanudziłam...?

😊